Volkskrant: Nederlanders martelen niet!

De Volkskrant trekt royaal het boetekleed aan op woensdag 5 december. Op pagina 2 een artikel Tunnelvisie en te weinig tegenspraak. Wie dat artikel geschreven heeft is niet precies duidelijk want er wordt alleen vermeld "van onze verslaggever". Het is altijd mooi als iemand het boetekleed aantrekt en hij/zij dat anoniem doet. Waarom wordt het boetekleed aangetrokken? Wat heeft de Volkskrant verkeerd gedaan?

Het grote probleem is het voorpagina-artikel op 17 november 2006 met de kop "Nederlanders martelden Irakezen" door Jan Hoedeman (hier). Dat is vlak voor de verkiezingen van 22 november en op 20 november beschuldigt VVD-lijsttrekker Rutte de Volkskrant van manipulatie. Op 23 november installeert minister Kamp van Defensie een (politieke) commissie Van den Bergh om de beschuldigen van de Volkskrant te onderzoeken en zo mogelijk te weerleggen. In december 2006 buigt een andere Haagse commissie zich over de mogelijke misdragingen van onze jongens in Irak: de Commissie Toezicht Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (CTIVD). Op 19 juni publiceren de Commissie Van den Bergh en CITVD hun rapporten: er waren wel misdragingen en misstanden, maar het was geen martelen.

Onder invloed van al dat politieke geweld durft de Volkskrant niet langer vol te houden dat er wel sprake is geweest van martelen en geeft de hoofdredactie in augustus 2007 opdracht tot een eigen onderzoek. Volgens dat onderzoek zijn er fouten gemaakt. Het artikel is gebaseerd op slechts 1 bron, wat tegen de regels van de krant zou zijn. Verder kreeg het Ministerie van Defensie te weinig tijd voor wederhoor (men zal wel bedoelen: om een reactie te geven).

Ik geloof graag dat er wel iets aan te merken is op het desbetreffende artikel. Op ieder artikel is wel iets aan te merken. Dat is dus niet zo informatief. Het punt waar het hier om gaat, is of de strekking van dat artikel van 17 november nu klopte of niet. Het merkwaardige is dan dat er volgens het onderzoek van Jansen van Galen en Germ Kemper van alles misging, maar dat nergens wordt vermeld dat de in het artikel vermelde informatie feitelijk onjuist zou zijn. Ook in de eerdere berichtgeving ontbreekt een dergelijke passage. Ook de rapporten van de beide Haagse commissies leveren op dat punt geen duidelijkheid voorzover uit de krantenberichten valt op te maken. Het grote zeer is kennelijk niet het feitelijke gedrag van onze mensen in Irak en ook niet of dat wel of niet correct was. Het grote zeer is dat het geen martelen mag worden genoemd.

Of je iets wel of niet martelen wilt noemen, is natuurlijk een filosofische kwestie. Het is niet mogelijk om via empirisch onderzoek vast te stellen of iets wel of niet martelen is. De ene partij vindt het niet martelen, de andere partij vindt het wel martelen. Meestal is het zo dat de andere partij martelt en de eigen partij niet. Wat er aan regelgeving is op dit gebied, is over het algemeen vrij streng. Krijgsgevangen moet je met respect behandelen en mag je niet aan onnodig geweld of vernederende behandelingen bloot stellen. Dat soort proza. Aan de andere kant opereer je in een soort oorlogssituatie en hangen er mogelijk mensenlevens vanaf. Dat je dan niet al te zachtzinnig te werk gaat, is natuurlijk begrijpelijk en waarom zou je dat martelen noemen? Het is dus maar hoe je het bekijkt en wat je er van wilt vinden.

Maar in het Volkskrant artikel van 17 november werd goed duidelijk gemaakt wat er nu precies gebeurd was. Of je dat wilt benoemen als martelen of niet, is een keuze van de redacteur en eventueel de redactie. Maar de onderbouwing voor die keuze was duidelijk en werd ook nadrukkelijk als zodanig gegeven.

Wat werd er in het artikel van 17 november precies beweerd? "Tijdens de verhoren hadden de verdachten een stofbril op waardoor ze niets zagen. Afwisselend zijn ze zonder bril ook blootgesteld aan fel licht. De Irakezen zijn natgegooid om ze wakker te houden en hun gehoor werd geprikkeld met ‘bijzonder hoge geluidstonen’."

In totaal ging het dus om de volgende ´verhoortechnieken´:
1. wakker houden door met water te gooien;
2. lawaai zogenaamd om te voorkomen dat de gevangen met elkaar konden spreken;
3. visuele deprivatie door het gebruik van ondoorzichtig gemaakte skibrillen;
4. fel licht.

Slaapdeprivatie is levensbedreigend als je het lang genoeg volhoudt en het is bijzonder onaangenaam. Het toepassen van hard lawaai is pijnlijk, lichamelijk beschadigend en uiterst onaangenaam. Visuele deprivatie door blinddoeken e.d. wordt door normale mensen als uiterst bedreigend ervaren. Fel licht is ook onaangenaam, zeker wanneer het lang duurt en echt fel is. Van de 4 toegepaste methoden zijn er dus in ieder geval twee in beginsel lichamelijk beschadigend en is de derde geestelijk beschadigend. Wat zeggen we van een vader die zijn dochter ieder avond aan deze 4 behandelingen onderwerpt?

Maar was deze informatie nu onjuist? Uit de reactie van de Volkskrant en de Haagse commissies zou je dat gemakkelijk kunnen denken. Het heeft dus een paar uur zoeken gekost om alle informatie op een rijtje te krijgen en door te nemen voordat ik definitief uitsluitsel kon vinden.

"Uit het onderzoek is aan de Commissie op grond van de voor haar onder ede/belofte afgelegde getuigenverklaringen gebleken dat in enkele gevallen het CIV-team door middel van het gebruik van water (telkens naar verklaard de hoeveelheid van een beker) gedetineerden tijdens deze ondervragingen wakker probeerde te houden. Deze gedetineerden dreigden volgens de getuigenverklaringen tijdens de ondervragingen in slaap te vallen, onder meer vanwege een gestoorde nachtrust door het geluid (white noise) dat het FLT in de gang van de cellen liet horen. Dit geluid diende ervoor om te beletten dat gedetineerden die in dezelfde zaak waren opgepakt met elkaar konden communiceren dan wel dat zij bij gesprekken in het gebouw waar de cellen zich bevonden konden meeluisteren. Tijdens de ondervragingen hadden de gedetineerden afgeplakte dan wel zwartgemaakte skibrillen op om te beletten dat zij hun ondervragers zouden kunnen herkennen dan wel de beveiliging van de mariniers zouden kunnen zien." (Rapport Commissie van Toezicht, hier).

De commissie vindt het geen martelen. Dat is haar goed recht. Wanneer de commissieleden zichzelf gedurende een weekje aan die behandelingen hadden onderworpen en ze zeiden het dan nog, zou ik ze geloven. Nu niet. Het belangrijke punt waar het mij om gaat, is dat al die feitelijke beschuldigingen in het Volkskrant artikel niet alleen overeind blijven, maar zelfs onder ede voor de commissie worden bevestigd.

Het verontrustende van het Volkskrant-artikel van 5 december waarin men het boetekleed aantrekt, is dat de redactie van de Volkskrant kennelijk zelf niet meer in staat is precies te onderscheiden wat nu de feitelijke basis van een artikel vormt.