Loog Balkenende? -- I

Het Persinstituut brengt in de serie De Nederlandse Nieuwsmonitor het rapport Media en Mabel uit (hier). Het is nogal een lijvig geheel van in totaal 170 bladzijden. Er is ook een samenvatting die echter weer wat erg beknopt is (hier).

Het rapport analyseert de artikelen in de Nederlandse pers (althans een belangrijk deel daarvan) die verschenen zijn naar aanleiding van 'Mabelgate'. Men heeft veel werk verricht, maar de precieze methode die men gehanteerd heeft voor de inhoudsanalyse (het coderen van de berichten), blijft wat onduidelijk. Ook is onduidelijk of die beoordelingen betrouwbaar waren in de zin dat verschillende beoordeelaars tot soortgelijke uitkomsten kwamen. Verder is het onderzoek nogal uitwaaierend. Men kijkt ongeveer naar alles en nog wat. Het verslag is daardoor niet simpel te lezen. Men behandelt zo veel verschillende aspecten en fasen dat je als lezer de motivatie dreigt te verliezen. Tenslotte is de scheiding tussen resultaten en conclusie niet altijd even helder. Maar goed, op ieder onderzoek kun je gemakkelijk kritiek leveren. De andere kant is dat hier een knap stuk werk ligt dat de moeite van bestudering zeker waard is en dat ook helder geschreven is. Een aanrader voor studenten lijkt me.

Een fascinerend punt in de hele kwestie heb ik altijd gevonden: loog Balkenende nu of loog hij niet? Dat is misschien een wat vreemd begin. Het probleem was immers dat Mabel gelogen zou hebben volgens de premier.

In eerste instantie cirkelde de affaire rond de vraag of Mabel nu wel of niet een intieme relatie had gehad met Klaas Bruinsma. In tweede instantie raakte die vraag volledig op de achtergrond. De regering besloot geen wetsvoorstel in te dienen en de premier motiveerde dat met de stelling dat het paar onvolledige en onjuiste informatie had verstrekt. Vervolgens werd dat tegenover de pers nog eens aangezet met de opmerking: 'Tegen onwaarheid is geen kruid gewassen'.

Ik citeer op dit punt uit het rapport (p. 139-140):

Niemand neemt het voor haar op: de vijf dagbladen gezamenlijk bevatten in totaal 60 keer een uitspraak waarin gesteld wordt dat Mabel Wisse Smit ‘gelogen’ heeft. Een groot deel van de uitspraken van derden komt voor rekening van premier Balkenende. In de brief aan de Twee Kamer schrijft hij dat het paar “onvolledige en onjuiste informatie heeft verschaft”, op de persconferentie van vrijdag 10 oktober voegt hij daar aan toe “tegen onwaarheid is geen kruid gewassen”. Beide uitspraken zijn in alle dagbladen terug te vinden. In de hoofdredactionele commentaren van zaterdag 11 oktober maar ook elders in de onderzochte kranten wordt de stellingname van Balkenende overgenomen, zij het dat de bewoordingen waarin nogal verschillen. De één spreekt ronduit over “de leugens van het tweetal”, de ander zegt dat ze “blijkbaar niet het hele verhaal over de relatie hebben verteld”.

Uit de schriftelijke stukken weten we dat het paar toegeeft in eerste instantie nogal summier geweest te zijn over de relatie. Wanneer je je even in de situatie van Mabel probeert te verplaatsen, is die reactie volkomen logisch. De relatie met Bruinsma ligt natuurlijk wat precair en je gaat daar in eerste instantie niet al te nadrukkelijk uiting aan geven. Maar het paar geeft dat ook toe en zegt dat te betreuren. Vervolgens komt de premier met de stelling dat ze niet alleen onvolledig zijn geweest, maar zelfs onjuiste informatie hebben verstrekt. Het paar heeft dat niet toegegeven en heeft dat ook later nooit toegegeven. Ondertussen gaan alle kranten af op de stellige bewering van Balkenende. Hij is premier, hij heeft status en hij beschuldigt het paar in feite van liegen. Het paar is ondertussen niet echt in de situatie om dat hardop tegen te kunnen spreken, dus iedereen gelooft gemakshalve Balkenende.

Maar stel dat ik mijn buurman beschuldig van liegen. Dan zou ik aan de ene kant zijn uitspraak zwart op wit willen hebben en aan de andere kant zou ik in staat moeten zijn om zonder enige twijfel te kunnen laten zien dat die uitspraak niet waar kan zijn. Wanneer je dezelfde norm toepast op de premier moet hij dus aantonen dat Mabel echt gelogen heeft. Tot nu toe heeft hij dat nog nooit aangetoond. Waarom niet als hij dat zo gemakkelijk zou kunnen?

Ik denk dat de situatie zo is geweest. Mabel heeft in eerste instantie haar relatie met Bruinsma wat geminimaliseerd. Heel begrijpelijk, maar achteraf natuurlijk niet verstandig. Maar stel je nu voor dat je premier bent. Tegenover je zit een aantrekkelijke, jonge vrouw die vertelt dat ze een tijd lang kennis had aan een Nederlandse topcrimineel, maar dat het eigenlijk allemaal niets te betekenen had. Ik zou in dat geval even rustig doorvragen, want je begrijpt het probleem. Balkenende niet. De man heeft alles voor zoete koek geslikt en moet vervolgens de beslissing van de regering motiveren om geen wetsvoorstel in te dienen. Hij voelt zich bedrogen, maar hij heeft tegelijkertijd ook verzuimd de noodzakelijke vragen te stellen. En hij is onvolledig voorgelicht. De premier maakt er dus gemakshalve van dat hij is voorgelogen. Voor zijn idee/zijn gevoel is dat ook wel een beetje waar, maar feitelijk genomen is het niet waar. Maar wat geeft dat? Met die opmerking bereikt hij precies wat hij wilde bereiken: hij leidt de aandacht af van het eigen falen.

Nu weet ik natuurlijk niet volmaakt zeker dat Balkenende loog. Maar het is wel duidelijk dat er tot nu toe geen enkele bron is, die zijn beschuldiging kan ondersteunen. En dat is uiterst merkwaardig als je zo'n zware beschuldiging zo nadrukkelijk naar voren brengt.