Wel of niet een spatie? Misleidende SOS-site!

In het Nederlands schrijven we huiskamer en niet huis kamer. Iemand die huis kamer schrijft, beschouwen we als dom. Het is iemand die niet weet, hoe het eigenlijk hoort. Dat is een stevige sanctie om te zorgen dat iedereen woorden als huiskamer precies schrijft zoals wij vinden dat het moet.

In het geval van huiskamer is daar ook wel een goede reden voor. Het woord huiskamer betekent iets anders dan 'kamer van het huis'. Op dezelfde manier betekent theepot iets anders dan thee pot. Het laatste is een potje voor thee. Het eerste is een kan waar je thee in maakt.

Doordat we woorden als huiskamer en theepot aan elkaar schrijven, zijn we ook woorden die daar wat op lijken aan elkaar gaan schrijven. Zo schrijven we achterdeur en niet achter deur. We schrijven verzamelplaats en niet verzamel plaats. Door al dat aan elkaar schrijven, lijkt het in het Nederlands daarom soms verstandig woorden maar aan elkaar te schrijven. Dan zal het wel goed zijn. Zo schreef een secretaresse van ons vroeger hardnekkig: Philipsradio's in plaats van Philips radio's. Persoonlijk vond ik dat niet echt geslaagd, maar je moet andersdenkenden hun eigen mening gunnen.

Die neiging woorden aan elkaar te plakken, kan bij voorbeeld leiden tot een constructie als: "Kun je voor mij een Hottentottententententoonstellingskaartje kopen?" Het bezwaar daarvan is dat het zo lang is, dat het niet meer goed leesbaar is. Omdat taal nog altijd dient om gelezen en begrepen te worden, om een boodschap over te brengen, is dat een behoorlijk bezwaar.

Een ander probleem is dat de hoeveelheid woorden van een taal explodeert. Want waarom zou je wel Hottentottententententoonstellingskaartje hebben, maar niet Frieseboerderijenconstructieontwerpen? De zin wordt dan: "Ons architectenbureau is gespecialiseerd in Frieseboerderijenconstructieontwerpen." Het bezwaar van dat exploderende aantal woorden is dat de woordenboeken het niet bij kunnen houden. Er is steeds weer een combinatie mogelijk die door de woordenboekmakers niet opgenomen is. Ook dat is een probleem, want een taal is opgebouwd uit woorden. Wanneer je vervolgens dat woord gaat opzoeken in het woordenboek, moet het daar ook in te vinden zijn.

Die neiging woorden aan elkaar te schrijven, is dus niet zonder problemen. Toch is dat aan elkaar vast schrijven van woorden precies wat de website SOS (Signalering Onjuist Spatiegebruik) (zie: hier) aanbeveelt.

De website SOS schrijft op haar homepage:
--------------------------
In het Nederlands moeten samengestelde woorden gewoon aan elkaar geschreven worden.

Er is dus geen enkele reden om een spatie in te voegen bij woorden als 'leesplezier', 'hogesnelheidslijn' en 'keukenbenodigdheden'. Deze fout wordt onnodig veel gemaakt, en het lijkt er zelfs op dat de foute spelling steeds vaker wordt toegepast. Een slechte ontwikkeling.
--------------------------

Zonder spatie is het fout, zegt SOS. Wie beter leest, ziet dat SOS het heel slim formuleert door het te hebben over 'samengestelde woorden'. Samengestelde woorden zijn woorden die in het Nederlands aan elkaar geschreven (behoren te) worden. Tja, op die manier heb je dus altijd gelijk. SOS doet een diepzinnige uitspraak, maar in feite is het een tautologie. Een uitspraak die altijd waar is. Zoals: "Als er morgen neerslag valt, regent het." Maar het idee dat we in het Nederlands alleen samengestelde woorden zouden hebben (dus alle combinaties van woorden zonder spatie) en geen woordgroepen (woordcombinaties die je los van elkaar schrijft), klopt natuurlijk van geen kant.

Is het aan elkaar schrijven of aanelkaarschrijven? De online Van Dale kent aanelkaarschrijven niet, dus je zou zeggen dat het aan elkaar schrijven moet zijn. Maar omdat die woordenboekmakers onmogelijk die ongelijke strijd bij kunnen houden, kan het dus ook zo zijn, dat ze gewoon nog niet toegekomen zijn aan het opnemen van aanelkaarschrijven. En zeg nu zelf: aanelkaarschrijven is toch duidelijk één begrip?

Ik heb vroeger wel eens het voorwoord van de grote Van Dale wat beter gelezen en daarin werd over hetzelfde probleem veel genuanceerder gedacht. In het Nederlands was dit een erkend en niet goed oplosbaar probleem. Soms kon je het maar beter aan elkaar schrijven en soms niet. Verder moest en mocht je niet afgaan op de autoriteit van het woordenboek. Het was een hulpmiddel en geen dwingend voorschrift.

Ik ga daarom even zoeken. Bij de Woordenlijst van de Nederlandse Taal van de Taalunie (hier) (toch een vrij gezaghebbende instelling op dit gebied, lijkt mij) vind ik het volgende over deze kwestie:
----------------------------
Vuistregel 6.A

Een woordgroep schrijven we los.
Een samenstelling of afleiding schrijven we aaneen.
----------------------------

Maar wanneer is een woordcombinatie nu een woordgroep en wanneer een samenstelling?
Regel 6B geeft in de toelichting het antwoord:
----------------------------
Een woordgroep is een serie woorden die bij elkaar worden gehouden door een grammaticaal verband, zoals in een zin. Dat verband hoeven we niet te tonen in de spelling. Daarom schrijven we de woorden in een woordgroep los van elkaar.
----------------------------

Er moet dus sprake zijn van een grammaticaal verband. Maar dat is natuurlijk nogal vaag.

De toelichting op regel 6C helpt ons verder:
----------------------------
Als we twee woorden bij elkaar brengen om er een nieuwe betekenis mee uit te drukken, dan tonen we het verband tussen de delen door ze aan elkaar vast te schrijven.
----------------------------

Om woorden aan elkaar vast te schrijven, moet er dus sprake zijn van een nieuwe betekenis. Theepot betekent iets anders dan pot voor thee(zakjes). Maar als we het hebben over 'aan elkaar schrijven' is er geen nieuwe betekenis en daarom is er geen noodzaak die drie woorden aan elkaar te schrijven. Er moeten dus echt spaties tussen.

Dit is een prachtige regel en het komt ook overeen met wat ik eerder in de Grote Van Dale las. Maar het is ook een lastige regel. Het probleem is dat deze regel verwijst naar de betekenis. Als er iets is dat mensen lastig vinden bij taal is het wel betekenis. Grammaticale regels moet je snel en zonder nadenken kunnen toepassen, maar zodra je regels gaat maken die teruggrijpen op de betekenis, wil dat niet meer. Dit is dus wel een mooie regel, maar ook een onhandige en lastige regel. Toch is het voorlopig de officiële regel. Nou ja, voor zover een taal officiële regels heeft. Een taal leeft en ontwikkelt zich en trekt zich dus soms niets aan van al die bedachte, officiële regels.

Soms zie je dus dat we ons niets van die regel aantrekken. Zo vind ik in de online Van Dale: bijvoorbeeld. Maar er is helemaal geen noodzaak om bij en voorbeeld aan elkaar te plakken, want bijvoorbeeld heeft precies dezelfde betekenis als "bij voorbeeld". En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te vinden.

Ik ga even terug naar de SOS-site. SOS signaleert als laatste "fout": anorexia patiënt. Maar een anorexiapatiënt is echt niets anders dan een patiënt met anorexia. Of je zou moeten willen volhouden dat anorexia eigenlijk geen ziekte is, maar gedrag. Maar ik denk niet dat SOS er zo diep over nagedacht heeft. En dus moet het toch echt zijn: anorexia patiënt. Als je tenminste de officiële regel wilt volgen.



En het is dus geen Philipsradio, maar een Philips radio. Omdat het niets meer is dan een radio van Philips. Het heeft geen afwijkende betekenis. Daarom!

Je kunt het natuurlijk ook communicatiekundig bekijken. Het doel van een tekst is bij de lezer over te komen. Aan de ene kant betekent dat, dat je al te lange samentrekking zult vermijden omdat die onleesbaar worden. Aan de andere kant betekent dat, dat je je probeert te conformeren aan de lezer. Wat hij of zij ziet als duidelijk onjuist, probeer je te vermijden omdat dat het effect van je boodschap kleiner maakt. De lezer ziet dan vooral de 'fout' in jouw tekst en besteedt daardoor minder aandacht aan de boodschap.

Wanneer dus maar genoeg mensen denken dat het anorexiapatiënt moet zijn, doen we dat toch lekker en trekken we ons van al die regeltjes lekker niks aan. De lezer beslist.

Waarom verkondigt de SOS-site heel stellig een bepaald standpunt dat dus helemaal niet klopt? De makers van de SOS-site (zie hier) zijn eigenlijk helemaal niet geïnteresseerd is juist taalgebruik. Zij proberen zichzelf onder de aandacht te brengen van het grote publiek met deze op zich keurig verzorgde site. Het is kortom reclame.

De produktomschrijving van bureau Tremani, de mensen achter de site, is als volgt.
----------------------------
Tremani is een allround bureau voor internetontwikkeling, multimedia design en grafisch ontwerp.

U kunt bij ons terecht voor de ontwikkeling van digitale toepassingen zoals internetsites, toets- en examensystemen en softwaresystemen, maar ook voor de grafische verzorging van huisstijlen, posters en brochures.

Hierbij staat altijd de gebruiker centraal: gebruiksvriendelijkheid mag wat ons betreft leiden tot gebruiksplezier!
-----------------------------

Opnieuw dus reclame waarin men het met de inhoud niet al te nauw neemt. Als er maar verkocht wordt! Het kwalijke is dat de doorsnee-bezoeker van deze site zwaar op het verkeerde been wordt gezet. Maar daar zit bureau Tremani kennelijk niet mee.

En wat moet het nu eigenlijk zijn? Is het signalering onjuist spatiegebruik of moet het eigenlijk zijn signaleringonjuistspatiegebruik. Als ik Tremani goed begrijp, verdient het laatste toch echt de voorkeur. Ik zou zeggen: als je dat echt vindt, doe dat dan ook. En bovendien moet het door de betekenis die Tremani eraan geeft volgens de officiële regel hier ook echt. Signaleringonjuistspatiegebruik is dus iets heel anders dan signalering onjuist spatiegebruik.