Meer misleidende antidepressiva reclame

In mijn vorige notitie op deze blog liet ik zien dat een ogenschijnlijk opiniërend artikel in De Volkskrant in feite alleen misleidende reclame vormde voor het gebruik van antidepressiva door kinderen zonder feitelijke onderbouwing. Vervolgens vond ik nog een soortgelijke affaire, nu zo mogelijk nog stuitender en verontrustender.

PERSBERICHT ARGOS, 7 DECEMBER 2007

Studie naar zelfmoorden in Nederland en de VS “misleidend”

Zelfmoord onder jongeren toch niet gestegen

De conclusies van een wetenschappelijk artikel dat het aantal zelfmoorden onder Nederlandse jongeren met 49 procent zou zijn gestegen door het minder voorschrijven van anti-depressiva, klopt niet. In het septembernummer van het American Journal of Psychiatry werd dit beweerd. Die conclusies zijn “misleidend” en “gevaarlijk” zeggen deskundigen vandaag in het radioprogramma Argos (Vpro/Vara, Radio 1). Een van de auteurs van het artikel distantieert zich in Argos van zijn eigen verhaal.

Uit eerdere studies is gebleken dat anti-depressiva bij jongeren niet beter werken dan een nep-pil en een verhoogde kans geven op suicide. Sindsdien zijn er in de VS en in Europa ernstige waarschuwingen afgegeven om de pillen niet langer voor te schrijven aan jongeren. Die waarschuwingen hebben geleid tot een toename van het aantal zelfmoorden, schrijven de auteurs van het artikel in het American Journal of Psychiatry. Een van hen, farmaco-epidemioloog Ron Herings, zegt nu in Argos het te betreuren dat hij zijn handtekening onder het artikel heeft gezet.

Ron Herings, directeur van het PHARMO-instituut in Utrecht, berekende dat het aantal voorschriften voor anti-depressiva aan Nederlandse jongeren sterk is afgenomen tussen 2003 en 2005. In dezelfde periode zou het aantal zelfmoorden onder jongeren zijn gestegen. Herings baseert zijn conclusies op cijfers van het CBS. Maar het CBS zelf zegt geen enkele stijging te hebben waargenomen.

“In de grafiek zie ik geen toename van het aantal zelfmoorden onder jongeren” , zegt Jelke Bethlehem in Argos, “laat staan dat ik eruit kan afleiden dat dat verklaard wordt door minder voorschrijven van antidepressiva.” Bethlehem is verbonden aan het CBS en hoogleraar methodologie aan de Universiteit van Amsterdam. De conclusies van het artikel in het American Journal of Psychiatry moeten volgens hem niet serieus worden genomen. De Groningse hoogleraar farmaco-epidemiologie Lolkje de Jong sluit zich aan bij deze kritiek.

Door Argos geconfronteerd met de laatste zelfmoordcijfers van het CBS is onderzoeker Ron Herings nu zelf ook gaan twijfelen aan zijn resultaten. De CBS-cijfers laten een daling zien van het aantal zelfmoorden onder jongeren. Herings: “Het onderzoek gaat met vallen en opstaan. Misschien zijn wij nu wel gevallen en moeten we de volgende keer weer opstaan”.

In de Nederlands-Amerikaanse studie, die deels is betaald door het farmaceutische bedrijf Pfizer, is ook gekeken naar het aantal zelfmoorden in de Verenigde Staten. De auteurs voorspellen dat 3.040 Amerikaanse jongeren volgend jaar zelfmoord zullen plegen als zij geen medicijnen krijgen tegen depressie. Onderzoeker Ron Herings distantieert zich nu van die uitspraak. “Die conclusie kan eigenlijk niet worden getrokken uit het onderzoek”, zegt hij in Argos. “De conclusie is onjuist, het is bangmakerij.”

Argos ontdekte dat onderzoeker Ron Herings de richtlijnen van het American Journal of Psychiatry heeft geschonden door zijn banden met de farmaceutische industrie niet op te geven aan de redactie van het tijdschrift. “Dat is me ontglipt,” zegt Herings daar nu over. Herings deed vorig jaar nog onderzoek in opdracht van Pfizer en GlaxoSmithKlein, twee van de grootste producenten van anti-depressiva.

Kinderpsychiater Mirjam Rinne noemt het onderzoek in het American Journal of Psychiatry in Argos “misleidend” en “gevaarlijk”. Rinne: “Deze artikelen worden over de hele wereld gelezen, dus die hebben een grote impact. De farmaceutische industrie is zich daar ook goed van bewust, en daarom proberen ze invloed uit te oefenen op het verschijnen van dit soort artikelen. Er worden miljoenen recepten voor anti-depressiva uitgeschreven aan minderjarigen, dus het gaat om enorme inkomsten en enorme inkomstendervingen als er minder pillen worden voorgeschreven. Dat is de motor achter dit soort artikelen en niet het welbevinden van de kinderen.”

Volgens de laatste cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen krijgen 8.500 Nederlandse jongeren anti-depressiva voorgeschreven, 700 meer dan vorig jaar. Twee tot drie op de honderd jonge gebruikers worden suicidaal van deze medicijnen. Vandaag verschijnt in het Geneesmiddelenbulletin een kritisch artikel over het onderzoek in het American Journal of Psychiatry.
------------------------------------------------------------------------------------------------
ARGOS wordt elke woensdag en vrijdag van 10:00–10:30 uitgezonden op Radio 1. De programma’s zijn online te beluisteren via www.ochtenden.nl.
Argos is een co-productie van Vpro en Vara.

Bovenstaande persbericht heb ik integraal overgenomen en vond ik door een ingezonden brief in NRC Handelsblad van 3 februari 2008, Wetenschap & Onderwijs, p. 30, rubriek: Brieven. Ik neem ook deze brief integraal over.

Knip- & plakwerk
In de rubriek Ophef (W&O, 19 januari 2008) wordt onder de kop 'Vervelend knipwerk' de redactie van het radioprogramma Argos (VPRO/VARA) door farmaco-epidemioloog Ron Herings beschuldigd van "vervelend knip- en plakwerk". Op 7 december 2007 zonden wij een kritisch programma uit over een studie naar antidepressiva en zelfmoord onder jongeren, onder meer uitgevoerd door Herings. In onze uitzending geeft Herings toe dat hij de richtlijnen heeft geschonden van het American Journal of Psychiatry, het tijdschrift waarin zijn artikel is gepubliceerd. Bovendien distantieert hij zich van de voornaamste conclusies van zijn eigen onderzoek. Dat de onderzoeker nu beweert dat wij die uitspraken via knip- en plakwerk hebben geconstrueerd is een forse beschuldiging. Daarom is het des te kwalijker dat de auteur van het NRC-artikel niet de moeite heeft genomen om ons om wederhoor te vragen. We hadden het ongemonteerde interview kunnen laten horen, waarna hij had kunnen vaststellen dat Herings ferme woorden feitelijke grond missen.
Jair Stein en Gerard Legebeke
Redacteur en eindredacteur van Argos

In de weblogs van Trouw (hier) vind ik de volgende blog van Gigi Schuiten die ik zo vrij ben hier volledig over te nemen.

Was het maar de nieuwste Grisham
Gegoochel met statistieken. Een artikel in een invloedrijk tijdschrift met daarin een misleidende – en voor jongeren potentieel levensgevaarlijke – conclusie ten gunste van farmaceutische bedrijven. Het klinkt als de nieuwste John Grisham, maar het kwam vorige week allemaal boven tafel tijdens het radioprogramma Argos, een coproductie van de VPRO en de VARA. Journalist Jair Stein legt Ron Herings, farmaco-epidemioloog en directeur van PHARMO-instituut in Utrecht, zo het vuur aan de schenen, dat die de bandrecorder meermalen stopt en uiteindelijk bekent: „De conclusie is onjuist, het is bangmakerij."

Stein blijft uiterst rustig en beheerst tijdens het interview. Toch is daaronder zijn opwinding haast voelbaar - vanaf het eerste moment is duidelijk dat er sensationele onthullingen in het verschiet liggen. Herings daartegen klinkt nerveus, en daartoe heeft hij alle reden want erg fraai komt de directeur van het onafhankelijke onderzoeksinstituut in dit spannende half uurtje radio niet naar voren.
Voor het gewraakte artikel, dat in september werd gepubliceerd in American Journal of Psychiatry, berekende Herings dat het aantal uitgeschreven recepten voor antidepressiva aan Nederlandse jongeren sterk is afgenomen tussen 2003 en 2005. In dezelfde periode zou het aantal zelfmoorden onder jongeren zijn gestegen. De farmaco-epidemioloog concludeert samen met zijn coauteurs dat het aantal zelfmoorden onder jongeren sinds 2003 fors is toegenomen door het minder voorschrijven van antidepressiva.

Kans op zelfmoord juist groter
Een opmerkelijke conclusie want sinds het begin van deze eeuw komt uit andere onderzoeken steeds sterker naar voren dat de werkzame stof in antidepressiva de kans op zelfdoding onder jongeren juist verhoogt. Twee tot drie op de honderd jonge gebruikers schijnen suïcidaal te worden van deze medicijnen. Zowel in Europa als in de Verenigde Staten heeft dit geleid tot adviezen deze middelen niet aan kinderen en jongeren voor te schrijven. Met de door Herings al vastgestelde sterke daling van het gebruik ten gevolg.

Geen stijging zelfmoorden
De onderzoeker baseert zijn uitkomsten op cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Maar het CBS zelf zegt geen significante stijging van jeugdige zelfmoordenaars te hebben waargenomen. De meest recente cijfers laten zelfs een daling van 13 zelfmoorden in 2005 naar 4 in 2006 zien – cijfers die door Herings om onduidelijke redenen niet zijn meegenomen in het recent gepubliceerde onderzoek. Daarmee geconfronteerd, zegt hij op verdedigend, nonchalante toon: „Onderzoek gaat met vallen en opstaan. Misschien zijn wij nu wel gevallen en moeten we de volgende keer weer opstaan."

Conclusie is onjuist
In de studie is ook gekeken naar het aantal zelfmoorden in de Verenigde Staten. De auteurs voorspellen dat 3.040 Amerikaanse jongeren volgend jaar zelfmoord zullen plegen als zij geen medicijnen tegen depressie krijgen. Op de kritische vragen over die cijfers en verbanden, heeft Herings geen bevredigenden antwoorden. „Die conclusie kan eigenlijk niet worden getrokken uit het onderzoek", geeft hij uiteindelijk toe. „De conclusie is onjuist, het is bangmakerij."

"Dat is me ontglipt"
Deze Nederlands-Amerikaanse studie is deels betaald door het farmaceutische bedrijf Pfizer. Herings deed vorig jaar nog onderzoek in opdracht van Pfizer en GlaxoSmithKlein, twee van de grootste producenten van antidepressiva. Gevraagd waarom hij die mogelijke belangenverstrengeling niet (zoals de richtlijnen voorschrijven) heeft vermeld in het artikel, zegt de directeur van PHARMO-instituut doodleuk: „Dat is me ontglipt."

Misdadig
Ook in de vervolguitzending van Argos over het schandaal rond het onderzoek over het effect van antidepressiva op jongeren, komt weer naar voren dat de farmaceutische industrie al sinds jaren weet, dat deze middelen net zoveel effect op kinderen hebben als een neppil, en dat een verhoogd risco op zelfmoord een belangrijke bijwerking is.
SP-tweede kamerlid Agnes Kant, een van de gesprekspartners van journalist Jair Stein in deze follow-up van zijn reportage van 7 december, vertelt over een eerder onderzoek dat in 2001 door de farmaceutische industrie werd betaald. Daarin word het verband tussen een stijging van zelfmoord onder jongeren en het gebruik van antidepressiva al aangetoond, maar het belandde „in de kluis van de farmaceutische industrie.″ Kant pleit ervoor aan dergelijke onderzoeken een publicatieplicht te koppelen en noemt het achterhouden van de kennis dat een geneesmiddel kinderen meer schaadt dan baat 'misdadig'.

Miljoenen
De industrie is ondertussen zeer gebaat bij misleidende onderzoeksresultaten als die Ron Herings en zijn medeauteurs publiceerden, want in anti-depressiepillen voor jongeren gaan wereldwijd miljoenen om. Hoe meer artsen en specialisten geloven dat zelfmoorden niet af- maar toenemen als aan kinderen geen antidepressiva wordt voorgeschreven, hoe meer en makkelijker er na jarenlange terughoudendheid - en daling van het aantal voorschriften - weer recepten worden uitgeschreven. Dat betekent domweg kassa voor de industrie. En wat is nou een kinderleven meer of minder op zulke bedragen?

Lakoniek over beroepsethiek
Was dit maar de nieuwste John Grisham. Deze kan ik niet terzijde leggen noch me verlustigen in de nog maagdelijke bladzijden die naar het onvermijdelijke happy end leiden. In plaats daarvan breek ik mijn slapeloze hoofd over een heleboel vragen waarop ik geen antwoorden vind. Hoe kan een directeur van een onafhankelijk onderzoeksinstituut zijn beroepsethiek zo met de voeten treden, en daar zo laconiek over doen? En blijft dat onbestraft? Waarom controleert de redactie van zo’n toonaangevend, wereldwijd gelezen vakblad de mogelijke belangenverstrengelingen van zijn auteurs niet zelf? Waarom publiceert dit blad eind 2007 een onderzoek waarin de data van 2006 niet is meegenomen, terwijl er wel een potentieel levensgevaarlijke – en naar nu blijkt uit de lucht gegrepen - prognose voor 2008 in staat? Waarom levert een search op Google geen enkele link naar een recent, Nederlands krantenartikel over dit onderwerp op? Waarom is de kap van de Anne Frank-boom al wekenlang voorpaginanieuws en verdwijnt dit onder het tapijt? Hoever reikt de invloed van de farmaceutische industrie eigenlijk?

Bij die laatste vraag sluit ik me graag aan. Wie betaalt, die bepaalt. In dit geval lijkt echter de farmaceutische industrie te bepalen en geen enkele methode, hoe misleidend ook, te schuwen. De burger betaalt echter, via de ziektekostenverzekering, en mag ook nog overbodige en gevaarlijke medicijnen slikken. Een kwalijke en onwenselijke situatie.